Wiesław Słrzafkówski
\ , _ ' i
Samotność i
, .5
Wielu Polaków: znalazłszy się w cbcym- środowisku na: emigrac^ boleśnie odczuwa . samotność .Na genezę tego zjawiska ..składa się .viele przyczyn i; to zarówno, zewnę-trznyćKsijak -ij wewnętrznych^ Oderwanie, się od kraju, ob- V cość.tradycji miejsca-:osiedle- .:■ nia^często.nledos_tatec2^a zna-, jomość. obcego, języka, .unie-mozliwiająca bliższy kontakt, ; potęgują jeszcze to uczucie. ' tym dotkliwsze, gdy. chcdzio. ludzi, starszych i 'chorych, ; szczególnie, gdy' warunki fi- ' zyczne przyczyniają się dcizorż; lacji.
:. Samotność., jednak ..nie jest, tylko .zjawiskiem polskim. 1
•emigracyjnym; Ssmotność. to ,
.problem ogólnoludzki,- :poler.,. gujący się jeszcze w warun-
■kacb nowoczesnej cywilizacji*V której tendencją jest zacie- . ranie różnic; indywidualnych i która środkami mascwego •. przekazu i tempem, rosnącego-uprzemysłowienia godzi w in-.
. dywidualrfość człowieka; Do-
. nicsłemu problemowi samot-ncści w jego licznych przejawach i--stopniach ■ natężenia.
•poświęcona jest książka zna- ; nej angielskiej pisarki .Ethel Mannin pt. /„Lonelinejs:: Ze względu na interesiijaceprzy-. , kłady z życia i literatury warto jej poświęcić .nieco uwagi, tym bardziej; że budzi cna poważne; refleksje, -dotyczące-.
-natury człowieka 1 jego Josu.. .
Choć :kazdy Człowiek jest : zasadniczosamotny; bo-T— jak
• powiada .: Św. , Augustyn —
:,.każde- serce jest zamknięte ; dla. innego serca", -saró.^ne .■: stopnie .samotności zależnie od okoliczności, charakteru'i usposobienia danąj jednostki.-Samotność nie :jest koniecznym wynikiem osamotnienia: w sensie fizycznjm, jest to stan psychiczny i nieraz czło-
:wiek może być samotny,.choć ' otoczony przez; wielu ludzi. • Znany.pisarz r działacz amerykański Henry ■ David. Tho- v reau. nie czuł się zapewne samotny-, gdy przebywał saip na . pustkowiu:na,d brzegami' Wal^ den Pond, lecz raczej gdy po-urócił między ludzi, by walczyć o: zniesienie niewolnictwa, niezrozumianyprzez-wie-
.:lu. -Należał on bowiem do. .„non-conformers", do ludzi,.. którzy nie mogą pogodzić się
..z zastaną rzeczywistością zawsze pozostaną samotni.
. Do tej kategorii ludzL tzUt cającycTi .rękawicę rzeczywistości, zalicza. autcT-ka wielu tw:órców, na pierws^zym miejscu ,•wymieniając Józefa C6n-rada, którego dzieła i życie analizuje szczegółciwo pód kątem 'widzenia jego wielkiej .samotności. Te: uwa^gi angiel- ' skiej pisarki sa szczególnie ciekawe dla''na"s, Polakó\t-, nie. tylko dlatego; że Conrad był ,
■ naszym -rodakiem, ;ale tów--nieź i dlatego, bo był on jak -i my emigrantem w - święciet. anglosaskim. Każdy artysta jest samotny, powiada ona, bo'żyje w sterze wyobraźni, nie zrozumiałej nawet: przez najbliższych; Gonrad. wyraził : to w liście, do. przyjaciela swe-
■:gp. Edwarda Garnetta; piowia--dając: „żyję tak samotny, ze często wyobrażam siebie jako głupio czepiającego się porzu-' conej. iplanety, opuszczonej przez załogę". Według biografa jego .JocelynBaines nikt nie zdołałby uwolnić Conrada od poczucia samotności, a równie samotni są w-szyscy
. bohaterowie-..jego : po wieści, ^
zan-'knięci we własnym świecie T>?o»\m tu przykładem moze. byc bohater'..Zwycię-..'
■<'Etwa' Axel; Heist, który -.wy-:;: chcdzi: ze swej. samotni, jedy-;., nie by uratować młodą dziew-czjnę ,lecz pokochawszy ją nie: umie wyrazić, jej swej,mi-.
r-;łcści ażido chwilij gdy.w-idzsc-:
.;: je] .poświęcenie idzie za .nią-w śmierć. - Podcbnie:sai-ni)tni sa.i mm : - bchatercwie. Gonradą.-:: Jego..
. r.alter.ego Marlcw jestsamot-.-■• ■,n■klem; .;narratcrem-, kilku opowieści, który w „Lordzie J.mie" powiada o ofierze sa-
■ motnie ;spełnionego obowiazr, . ku, ze „osiągnął wielkość". Poczucie winy w powieściach Conrada nie jest wynikiem
-. popełnionych uczynków, lecz .. •: raczej, .rezultatem.- niepokoju
.-.; sumienia.:Analizu:ącviego: po-. -w.eści autorka powiada, że
-: zarówno do jego bohaterów ,: jak I do mego samego.pasuje siew o „lEclato", k;óre w>m>-śLl Melvide. autor sławnej .powieści:. ,,Mcby. Dick", okre-: ślajace ludzi zjjących na kon-tjnencie własnjm, niezalez-
. nym; od j innych. Gonrad był'
: samotnikiem, a do tej jego sa-:■ motneści;przyczyniłor sie, że :
■ -był w-ygnancem*'z i^olski.^że;
■ >zył samotnie na - morzu-jak., ..samotny kapitah-własnych : cpcwieści. ze był samotny w
-■małżeństwie jak/sam .powia- ■
dał, a przede wszystk:m'dla-' tego,.bo był twórczym arty-; sta
■ - Innym, .typem samotnika,. -:Vni€zrczumiEnegb:'i::w:: niezgp--'
dz;e z poglądami - estetyczny:
mi swe] epoki fi>ł autor dziś
-uznanej ■ za kłasyczn? amery-- .
kańskiej .powieści - ..„IWoby-.
Dick", Herman Melville:.Ży.-:. cie jego -jest pasmem- rozcza-:
rowań, do:których przyczynia.-:• :: się. , nie ;tyIko odrzucenie-. .• przez krytykę dzieł o psycho-. -
■ ;. logiczne] głębi, lecz również
zawód jakiego doznał w przy- ' . jaźni .swej-,:-do -Nathaniela .
-iJawthorne^ai- innego klasy--. - ka: amerykańskiej literatury; •
- -MeMlle..umiera zaipomniany niemal przez wszystkich w 1891 r, .lecz"-prcwie przed sa-
•-.; mą śmiercią -wykończa- -sw~ą . powieść: „BiliyBudd", będącą : . jakby symboliczną akcepta- • :.cja. tragicznego Josu; - ' : Inne przj kłady artystów • podejmujących wyrr,vanie-wro-.-.''g;e].. rzeczywistości sa może ■;, mniej rszczęsl.wie dobrane; -
bochoć byli oni; samotni; do • 'Samotności. - ichnie tyjko ., przyczyniał Sie ich ..non-kon-. formizm",,- lecz: również i ■ ich'
- specyficzna-, Wynikająca z ach,-■temperamentu ' niezdolność';
■■,. współżycia z ludźmi.' Odnosi'. się to w pewnym stooniu-do autora „życia Napoleona", .Williama Hazlita, liberalnego pisarza angielskiego epoki -...Tcmantyzmu, :który umierał ' : - spragniony miłości, genialne-:: , go -poety .Johna Keatsa;-opętanego miłością do Fanny Bra-wne i umierającego w rozpaczy, oraz przyjaciela jego, poety Thomasa Chatterto-na,. który, zasłynął mając lat ; 16 1 umierał śmiema samo-bo]czą, zawiedziony do świata 1 łudzi Smuine te przykłady są również wyrazem ducha .epoki romantyzmu, mającej w sobie zarody pesymizmu.
- - Do tego typu samotników na- ■
leży również irlandzki pisarz Gerald .Griffin, który .kocha-" J2C Się; w. zonie swego, przyja- -cielą znajduje ukojenie wste-pując. do zakonu;-oraz .autor niedan^no granej głośnej sztuki ^.Hadrian the "Seyenth",
Frederick Rolfe,. któryprzed ■wielu ,laty:umarl jako nędzarz w Wenecji pomimo pomocy: przyjaciół, którym odpłacał czarną niewdzięcznością. Po-wcdern :ich samotności, i kię-' ski nie był tylko „nonkon-fcrmizm" bo ńiektórz,Y,: z nich: nTsih w :sobie::samych ziarna samcznisżczejiia.
Dotkliwa.: jest. samotność, tych; którzy nie znajdują zro-.... zu.m.ema wśród najbliższych,
: jak świadczą o -tym tragiczne -dzieje, małżeństwa ., Lwa Tołstoja; który będąc u szczytu, sławy światowej :,:umiera: na.
^ samotnej stacji: po itcićczce. z domu::rodzinnego, nie.i-umie-jąc współżyć z zoną;-7 :-którą, łączyła go głęboka miłość. B-fak-'.harmonii: W: pożyciu ■ -małżeńskim :jest rzeczą zrozu- ,
.miała, .powiada jeden psy-.
' chiatrów, -bo polega -ona .na imiennej ^równowadze-w stosunku -: dwojga : ludzi, która
.moze : być łatwo zachwiana
:.szczególnie wtedy, - gdy. świa-,-.
: topogląd jednego z partnerów -. ulega zmianie, do której dru-.:
: ga jednostka, nie potrafi: się przystosować Tik było i w wypadku Tołstoja. Autor,
--,iWojny 1 pokoju" przeżyłgłę-. boki .kryzys / duchowy,-: gdy m.E.l lat 48. żyjący dotąd jak
wielki, pan, .:'.c'toczony-.liczną:, rodzi-nąr i 'służbą, postanawia -
: zmienić zupełnie tryb życia, ;
■wyrzekając:się swego hrabiowskiego . tytułu: i.:wszelkich -posiadłości. Żona' jego Zofia Andrejewna, córka' lekarza,: która um.ała SiC przjstoso-
: wać do-arystokratycznego ży-: -cia; będąc dla: mego wielką, pomocą w 'dążeniu, do. sławy
' 1 majątku;; nie moze juz się. zmienić. Reformatorskie - dą-
. zeniamęza stają się stopnio-.
. w'0 powodem coraz głębszych niepcrozumaen r-wzrastającej, histerii, -którą pogłębia- jesz-.
. "Cze. śmiercjednego z. dzieci i przekonanie; że Tołstoj'^ jej
me- kocha. Tragiczna samotność obu małżonków, dopro-. wadzą do niemniej tragiczne- -go finału, gdy;: Wielki pisarz, powalce ze swym sumieniem, jako' starzec, ;82-letni: .cpusz: cza dcmrodzinny, by nigdy doń nie wrócić.: . -
■ _Innym.: przykładem samct^ ności'w''pożyciu małżeńskim jest życie Karola Dickensa, i:.
:jego..zony Catherine, z którą: on się -rozszedłpo 22 latach: małżeństwa, choć podobnie ~ja'k Tołstoj. miał ■ z -nia ■ wiele dzieci, .żona angielskiego pi-' •sarzacdczuwała boleśnie swe csamotnienie,: gdyż;nie po-: ; święcał cn jej wieleuwagi.po-: '. grązony w: swej ■ pracy* a tkh-.o -. wcścia swą :otaczał jej młodziutką siostrę Hary., którą junieśmiertelnił w- swych u-,. tworżch. po.jej przedwczesne] -; śmierci. Pomimo- nasuwającej się ,ana'logii zasadnicza .różnicę ^stanowił fakt, ze .Tołstoj. .: naprawdę kochał swoią żonę, a. Dickens nigdynie darzył
■ swej-żony: głębszym uczuciem., -: Nie • tylko jednak dorośli
cierpią--samotność: wśród naj-. bliższych. Samotnymi ."by waj"ą. 1 dzieci; którym, rodzice nie; ckazu ją: dosyć - uczucia nawet
-gdy je kochają. Mówiąc odzie-■cinsŁwie:znakomitego francu-;
. skiego pisarza Francois ,Rene
:Chateaubriand autorka przypomina, że ten synarystokra-
• tycznych: rodziców miał wyjątkowo ponure lata. dziecinne, które ukształtowały jego charakter. . Z. polecenia ..ojca; dumnego arystokraty miesz-.
■ kał:on samotnie w wieży sta-Tego' zamczyska, nasłuchując
My tego na szczęście ńie doczekamy
Dokończenie le słr. 9' , ..
, Składniki chemiczne w powietrzu działają jak osłona szklana, pozwalająca na przenikanie energii słołneczncj na Ziemie, uniemożliwiając jednak. ucieczkę jej, napowrót: w przestrzeń; kosmiczną w. formie ciepłoty radiacyjnej.
Dr.Mitchell podkreśla;Jż wic-:, lorakość tych czynników określa role dwutlenku węgla ha Zie-
. ml. Wydostąjte'słfon do atmo- , sfery; w postaci dymu i wydzic-lin, zisllników spoinowych i absorbowany jest przez wody o-" ccanów i mórz, cd zależne jest jednak od icłi ciepłolty powierzchniowej. To wpływa na
: kształtowanie • się: klimatu; wy- , wołując zarazem różne efekty poboczne;;, Roćliny 'wchłaniają / dwutlenek węgla^if ilościach za-: Icżnych: od temperatury i nasi-lenia jego ilości; w' aUnosftoc,
:• co wysocc\koinplłkuic;i uthid- V
•nia przewidywania jego roli,w:; przemianach klimatycznych;"
Obserwatorium, znajdujące sic na,wulkanie Mauna Loa na HAwiMadl.' zanotowało stały wzrost ilości dwutlenku węgla
w atmosferze AYymósł on 47c pomiędzy 19^8 i 1972 rokiem, , w którym nastąpiło, zijacznc o-ziębienie. . ' '
■ Stwierdziło ono także różne: ^ . zakłócenia w atmosferze, pbclio- • -rdzące-z. racji'-zmian7na Słońcu.: To właśnie, jak ąądu sic, wpłynęło w pierwszym rzędzie na-wzmożenie się,w okresie minio-, ^ych 120 lat' akt>^vności człowieka. Tym"::' niemniej' obecność: w ; atmosferze zanieczyszczeń, : spowodowanych prze? ,człowic-: ka. stanowi jedyniedylkoioko-ło jednej piątej'tego, jakie na-' stąpiło w wyniku wj'buchu wulkanu Krakatoa.W\ 1883 roku.
Przypuszczenia; fi: epoki lodowcowe zapoczątkowane ; były pnez działalność wulkanów, nic I : :; sar;wśród uczonych zbyt popu-,. larne, przede wszystkim-z racji braku danych, iż miała, ona wogóle miejsce na szerszą ska-: lc. żadnych dowodów na to nic v ■ .znaleziono ani-w czasie badań >. na-'lądzicl ani na dnie oceanów i mórz,
Uczbni z Uniyersity of Rhodb . Island twierdzą, k obecność po-J ''
-w nocy wycia wichru i stara- . : jąc się przezwyciężyć lęk. Po-:. :: -giębiał się stan depresji 1 melancholii w dziecku,: którego: . jedyną towarzyfezką,była jego ;:, siostra Lucile, również jak on melancholijną, z którą_ szeptał wieczorami w mrocznym hallu zamku z obawy przed cjcem 1 jego surowością. Samotność, była; pożywką; dla ■; chorobliwej wyobraźni i roz- -:wijała w ■ :nim: introsnekcję.;: Ma rację autorka; że nie miał . on normalnego ;dzięciństw:a, :. ze feudalny zamek odcinał go ;od: świata, od koptaktu z rówieśnikami, od radości, od .życia; Zachodzi jednak.pyta-. meczy geniusz jego rozwinął- : •by skrzydła do. lotu^; gdyby -miał inne.warunki w.dziecin-stwie.
..Nie -mniej- przejmującą jest. '. samotność ludzi starych, nie- :. dcłęznjch nieraz i'chorjch, zdanych tylko na siebie, zyją-. cych:: wspomnieniami, którs
: nikogo nie ipteresują.-pozba- :: ■: wionych ;.ciepła -i i przyjaźni . ■■■ nawet i wśród najbliższych. Zjawisko to szczególnie bolev -
-sne-w świecie^-zachodmej cy-...; w.lizacji, bo na Dalekim Wschodzie ludzie- starzy' oto- . czeńi są nułością-.: i .szacun- .; kiem 1-zaszczytem-dla:rodziny;: jest gościć ich u siebie Wielu ludzi. : starszych • w: krajach Zachodu cierpi samotność me ;• tylko .z powodu V obojętności:: -najbliższych-.i warunków pa- • nujących . w uprzemysło.wio-' ■.: nych społeczeństwach. Nie- : którzy z nich, nawykli do niezależnego zycia, wolą nie być- .
; ,.cięzarem" dla- rodziny:iwolą.;; zycie samotne, Inni- pomimo .-: ■podeszłego wieku- zachowują - * .młodość - serca, -szczególnie; gdy są-twórczy; jak cytowani przez autorkę.-poeta W.'B. Yeats,: pisarz Henry: W.' Ne- -
' vmson,-.. lub ; Jchn:-';Go.wper
Powys ł tylu innych, że wy-
■ nuemmy tu tylko Bernarda: Shaw a i Picassa^
i SzQzególną formą::samotnor , ści j^t samotność ludzi, któ-. rzy daerżą ster władzy, jak
0 tym mówi historia; Lios na]-.-więks2y'ch .despotów . świata, me: jest do .pozazdroszczenia;-; Izolowani. nawet od najbliż-. szych; niepewni motywów-: po-.
• stępowania tych coich otaczają, rozwijają oni nieraz manię prześladowczą, jak w_ starożytności Tyberiusz przebywająca 'samotnie- na skalistej Gapri, lub; w.- naszych czasach. Stalin, żyjący .w :zupełnej izolacji iw obawie .przed zamachem. -Tę" samotność ;władzy. ukazuje autorka :na przykła- ■:
: dzie władcy Iraku Abdel Ka-. rim ■.Quasima,:: który; sięgnął po władzę obalając monarchię w 1952 r. i choć popularny wśród dudnościzył w.' całkowitym. odosobnieniu, az-do czasu. gdy.zgioął.w.niewiele .Jat potem zastrzelony na rozkaz swego .dawnego towa- ■ rzysza Arefa.
.Sam.otnośćma różne formy
1 objawy i zależy od wielu ■okokczności,- nie jest lednak-. rzeczą nie ; do przezwycięze-.nia,' bo zależy tez .od postawy ;człcwieka;-]ego woli i;sily ducha; Nawet w-największej sa-. .motności, tej,, którą odczuwają ludzie w obliczu śmierci, moze -'być :przezwyciężona; nrzez heroiczne przyjęcie: woli. Przeznaczenia. Jedną z naj-tragiczniejszych-.:form ;samot-ności -;.jest. samotność tych,. których: straszliwe; kalectwo : pozbawiło kontaktu; ze świar tern Nawet ci, co zdawałoby się są skazani na wieczną ciszę 1 ciemność, bo -urodzili się
;pozbawieni wzroku, i-słuchu, poprzez- nadludzki', wysiłek odz3-.skuj.ą kontakt . ze . świa-.:tem.,iak Helena Keller, au-: torka słHiwnei autobiografa,
■ która będąc głuchą,: ślepą: i niemą.wyszła.:ze;S'wej potwor, nej .samotności dzięki'. wysił--
■kowr swego ducha i-pomocy .;swej nauczycielki Anny Suli-vr:n;.:,aby osiągnąć rówowagę 'wewnętrzną.'i sławę:światową;
A lEAOEI iN PćSl C0n'TS0l SERVICE?. anD PRODUCTS
mszczenie Boboctwo i Szkodników
Htm ś^tMtmf' AI«p'mlMza*qr tlt pny 434 Oumk It. ImI (pny u<. SadcYtlto) ił6t»«rczy Wim odpowiednich prathikMw IrliKłruiccii w Jaicl.tpoł^imoina wynlnciyl robMhw* |akt icaralucłty, plinkwy/wny, mrówrfcLalb* tMwry.^inyMy i inw domowa zarasy. —
;Na tyewnla naai' Itwailflkowani I Itoanclotiowanl funic«|Ma> riutn M flotowi narawołanla zniazcsytf t« nicedniid t mtnsfr WWasiym domu lvb Intaracltk--Bozpłałna omeowanla. .Wyftonanio gwarantów—
BIKOE MFG. CO. LTD. — 434 Qumii St. I. T«fwite
39P
JAN ALEXANDROWICZ, LLM.
NOTARIUSZ dla; PROWINCJI ONTARIO Kontrakty, Pełnóm«enIełwa,Testamenły orai Akty CiynnoScI Prawne
: okreSlone w „Ontario Notaries Aet:'. Pomoc prawna we wszelkich- sprawach Rodzinnych, Spadkowych
1 Majątkowych w Polsce 1 Zagranicą. : , Wlerzytelne Tłumaczenia Dokumentów. — Pomoc w imigracji do :U.S.A. I odszkodowaniach hitlerowskich.: — Income Tax.. : ,
Biuror 618 Queen Sł. Wi, Toronto, OnhCanado
Tej. 363-9452 wieczorem Scarborough 261-9689
UWAGAi
UWAOAI
MEBLE PROSTO Z FABRYKI
Oszczędzicie w fen sposób, no pośrednjctyricf,
PEŁNE KOMPLm 3-POKOJOWE
w RATACH OD $1.50 TYGODNIOWO 3 częściowa sypialnio $69.00 3 częściowy salon $6^.00 Umeblowanie kuchni $28.00 119.00 ^ DOSTAWA WPROST Z FABRYKI
jf^ RÓWNIEŻ
MBU "TEAK"
Nowoczesne modele importowane x Donil
WIELKI WYBÓR MEBLI 00:
SYPIALNI - JADALNI . SALONÓW - BIUREK ;,«-AMP POJEDYNCZYCH MEBLI ■ SZAFEK - STEREO SZAFEK;
UNITED FURNITURE FACTORIES
66 Spadino Ave. (róg King St. W.) — Toronto 2 B Tel. 366-3951
ADRIATIC INSURANCE AGENCY (1965) LIMITED Najstarsza polska Agancja wszelkich ubtcpiaczeA
PHILIP BOMBIER
1674 Egiinton Av«. West ~ - Toronto 10, Out.
T«L 783-6154 i
piołów 'Wulkanicznych znacznie -bardziej występuje w poifła-.- •, dach z okresu 2,000,00 minionych lat aniżeli 18,000,000 lat. Uczony: \f.J;Budyko sądzi, iż w ; przypadku,, jeżeli konsumpcja . energii słonecznej postępować , będzie-tak jak ma to micjśće obecnie, katastrofalne przcmia---^ ny klimatyczne, nastąpią jesz-. , czc w okresie następnych lOO lat Spowoduje to kompletne . wstopictiie lodów, pokrywających ;:; obszary podbieguno\ye, co pociągnie za sobą olbrzymie podniesienie się wód oceanów i mórz, inaczej mówiąc zmianę konfiguracji tak ich jak i lądów Równałoby się to oczy\y|-ścic zatopieniu wielkich obs»- .; , rów tych drugich.
Czy to nastąpi i kiedy — nie wiadomo. Możemy się 'tu pocieszyć, ż6 my na'pewno tego , nic doczekamy. A pntecicż „aprcs nous le dclugc">(po nas niech będzie potop) jak mówią Francuzi.
W tym przypadku powiedzenie to zgadzałofiy się na sto procent (r.)